Open Access in Nederland: de volgende stap

Ten gevolge van de invloed van ICT-ontwikkelingen op onderzoek en wetenschappelijke communicatie zien we een fundamentele verandering ten opzichte van het ‘papieren tijdperk’. Toegang tot wetenschappelijke kennis, informatie en data, essentieel voor hoger onderwijs en onderzoek, kan door deze technische ontwikkeling drastisch verbeterd worden. Het is binnen de instellingen de basis voor de kennisoverdracht (onderwijs) en kennisontwikkeling (onderzoek). Maar ook in de relatie met de samenleving (kennisvalorisatie) is toegang tot kennis en informatie van groot belang. Uitgangspunt is dat resultaten van met publieke middelen gefinancierd onderzoek ook publiekelijk toegankelijk dienen te zijn. De afgelopen jaren heeft Open Access een relatief hoge vlucht genomen. Vele instellingen wereldwijd (waaronder alle Nederlandse universiteiten) hebben de zgn. Berlin Declaration ondertekend, daarmee aangevend dat men Open Access van wetenschappelijke informatie actief wil bevorderen. Er is sprake van Open Access wanneer: 1. een publicatie online wordt gepubliceerd en in minimaal een online repository (een vrij toegankelijk digitaal archief) wordt opgenomen; 2. de publicatie voor iedereen met een internetverbinding kosteloos toegankelijk is en blijft; 3. de auteur de gebruiker toestemming geeft om de content te mogen (her)gebruiken voor onderzoek en onderwijs; 4. die toestemming voor (her)gebruik twee voorwaarden heeft: een correcte bronvermelding en geen plagiaat; 5. de auteur deze toestemming vooraf geeft voor het vrije, wereldwijde en onherroepelijke gebruik. Er zijn twee scenario’s m.b.t. Open Access: 1. The Green Road / Repositories: vrijwel alle universiteiten in Europa en de VS en hebben een begin gemaakt met een “institutional repository” waarin publicaties van de instelling voor iedereen toegankelijk kunnen worden ontsloten. Via harvesting kunnen vervolgens disciplinegewijs aanvullende diensten worden geleverd met het in repositories aanwezige materiaal. De universiteit van Nottingham houdt een lijst bij van alle repositories (OpenDoar). Nederland, waar alle universiteiten, dank zij het DARE project inmiddels een redelijk gevuld repository hebben, is koploper. 2. The Golden Road / Open Access Tijdschriften: dit zijn tijdschriften waar niet de lezer betaalt (in de vorm van een abonnementsprijs) maar de kosten op een andere wijze worden gedekt. Een veel voorkomende variant is dat dit geschiedt in de vorm van article processing charges (publicatiekosten, ook wel publication fees genoemd), wat betekent dat de financier/opdrachtgever voor het onderzoek betaalt.