Notitie KIWK : Maatregeleffectiviteit beek- en rivierherstel : macrofaunarespons op de herinrichting van de Roode beek

Een van de doelen van de Kennisimpuls waterkwaliteit (KIWK) is het kwantificeren van de effectiviteit van lokale maatregelen in verschillende watertypen op verschillende organismengroepen. In dit document is het effect op de macrofaunagemeenschap van de herinrichting van de Roode Beek (ook wel Rode Beek of Rodenbach) bij Mindergangelt geanalyseerd. In het mijnbouwverleden (tot rond de jaren ’50) werd de beek vanaf Brunssum volledig genormaliseerd, voorzien van betontegels en deels overkluisd. De Roode beek is in twee fases heringericht, waarbij een nieuwe lopen zijn gegraven en bomen zijn aangeplant. Het meetpunt ORODE500 ligt net benedenstrooms van het traject waar de fase I herstelmaatregelen zijn uitgevoerd in 2004 en ligt in het traject waar tussen 2013 en 2016 de fase II herstelmaatregelen zijn uitgevoerd. In 1966 is de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) Schinveld aangelegd en eind 1997 is deze buiten gebruik gesteld. De macrofaunagemeenschap is geanalyseerd met behulp van multivariate technieken. De PCR-analyse liet verschillende patronen zien die afhankelijk zijn van de gekozen tijdsperiode uit de beschikbare lange tijdsreeks. Daarom is ook de verandering per taxon geanalyseerd met een breekpuntenanalyse. Direct na de sanering van de RWZI in 1997 trad de grootste verandering op in de macrofaunagemeenschap in de Roode Beek. De abundantie van Chironomus nam sterk af en meerdere ubiquistische taxa, waaronder bijvoorbeeld Asellus aquaticus verschenen, waardoor de soortenrijkdom toenam. Tussen 2003 en 2007 namen ook enkele negatief scorende taxa op de KRW-maatlatten af in abundantie terwijl enkele zuurstofgevoeligere soorten, zoals Dicranota, Calopteryx, Athripsodes cinereus en Gammarus roeseli (tijdelijk) toenamen in de Roode beek. Deze soortverschuivingen zijn een duidelijk voorbeeld van het saneren van een RWZI, waarbij de organische lozing verdwijnt en de zuurstofhuishouding herstelt. Het is onduidelijk of de waargenomen veranderingen onderdeel zijn van een trend die gaande is als gevolg van de sanering van de RWZI of (mede) veroorzaakt zijn door de herstelmaatregelen. Hoewel de stroming/zuurstof op basis van de macrofaunagemeenschap iets lijkt toegenomen, is de beek nog onvoldoende geschikt voor de typische soorten van laaglandbeekmilieu’s. Het is echter ook mogelijk dat een deel van de effecten van het herstel niet terug worden gevonden in de macrofaunadata, omdat het meetpunt zich na de herstelmaatregelen in de oude loop bevond en niet in de nieuwe loop. Om de effecten van de herstelmaatregelen goed in beeld te krijgen zou de macrofaunagemeenschap in de nieuwe loop moeten worden gemeten en geëvalueerd over meerdere jaren.