Metingen aan kokkelsterfte in de Oosterschelde in de zomer van 2019 en 2020

Ieder voorjaar inventariseert Wageningen Marine Research in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit het kokkelbestand in de Waddenzee, Oosterschelde en Westerschelde. Op basis van de uitkomsten van de voorjaarssurvey wordt met behulp van groei- en sterftefactoren een schatting gemaakt van het kokkelbestand dat op 1 september aanwezig zal zijn (najaarsbestand). Op basis van dit najaarsbestand wordt door de vergunningverlener vastgesteld hoeveel kokkels opgevist mogen worden. In de berekening van het najaarsbestand wordt gewerkt met gemiddelde waarden voor groei en sterfte tijdens de zomermaanden. Aangenomen wordt dat in de periode van 1 mei tot 1 september 28% van de kokkels een natuurlijke dood sterft. In de zomer van 2018 en 2019 is echter grootschalige kokkelsterfte opgetreden in de Oosterschelde en Waddenzee. Vermoedelijk had dit te maken met het optreden van hoge temperaturen op de droogvallende platen waar kokkels zich ingraven en overtijen tijdens laagwater. In 2019 is dit project gestart met als doel het verbeteren van de schatting van het najaarsbestand op basis van de voorjaarsbemonstering. In 2020 is het doel aangepast naar het onderzoeken van zomersterfte onder kokkels in relatie tot de droogvalduur en gemeten temperaturen in het sediment. Om de relatie met temperatuur te kunnen onderzoeken, is het project gekoppeld aan een ander project (BO43 NAGW ZWD 2020, deelproject Hittestress) dat WMR uitvoert in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en waarbinnen onderzoek is gedaan aan het verloop van temperaturen in de bodem, in relatie tot droogvalduur, de luchttemperatuur, instraling door de zon en sedimenttype. In voorliggend rapport zijn de methoden die in 2019 en 2020 zijn toegepast voor het meten van sterfte in de Oosterschelde vastgelegd en de gemeten sterftecijfers gerapporteerd. Daarnaast is een literatuuronderzoek uitgevoerd naar wat bekend is over kokkelsterfte in relatie tot hoge temperaturen. In 2019 was de sterfte gemiddeld genomen voor de 1-jarige kokkels in de gehele Oosterschelde 5%, voor de 2-jarige 23% en voor de meerjarige 87%. In 2020 is kokkelsterfte over de zomer uitzonderlijk hoog gebleken. Met een sterfte van 95% onder de 1-jarige kokkels en 81% onder de 2-jarige kokkels, lag de sterfte onder 1- en 2-jarigen hoger dan voor meerjarige kokkels (sterfte van 68%) en hoger dan de gemiddelde zomersterfte in de Oosterschelde (28%, over een heel jaar is de gemiddelde sterfte ca. 60%). De locatie Roggenplaat vertoonde de laagste sterftecijfers, terwijl locaties Oesterdam en Dortsman beide hoge sterftecijfers vertoonden, ondanks hun geografisch contrasterende ligging, sedimentsamenstelling en daarmee samenhangende temperatuurverloop. Mogelijk heeft dit te maken met het aantal uur dat de temperatuur ’s nachts onder de 23°C kwam tijdens de hittegolf. Dit aantal uur ligt veel hoger op de Roggenplaat (202 uur) dan op de andere locaties (83 uur voor Dortsman en 134 uur voor Oesterdam). Met de huidige klimaatverandering zullen luchttemperaturen stijgen en worden extremere temperaturen en meer hittegolven verwacht. Als gevolg zal de watertemperatuur ook stijgen en mogelijk ook al eerder in de zomer zijn afkoelende werking verliezen. Daardoor zouden kokkels langer blootgesteld zijn aan voor hen suboptimale temperaturen, waarbij ze verminderd actief zijn en wat mogelijk hun fitness vermindert. Dit effect zal dan het grootst worden geacht in het oostelijke deel van de Oosterschelde, waar het water langer verblijft, eerder en hoger opwarmt en meer slibrijke sedimenten te vinden zijn. Met de huidige kennis is echter niet te voorspellen hoe de kokkelpopulatie in de Oosterschelde zal veranderen als gevolg van klimaatverandering.